Artykuł pasjonata historii
03-04-2023
Dwudziestego szóstego marca minęła 80. rocznica akcji pod Arsenałem, jednej z najbardziej znanych akcji dywersyjnych polskiego podziemia. Przypomina nam o niej pasjonat historii, Szymon Gumienny z klasy 8 a, w przygotowanym przez siebie materiale.
Akcja pod Arsenałem
26 marca 1943 r. doszło do jednej z najgłośniejszych akcji zbrojnych polskiego podziemia, znanej jako akcja pod Arsenałem. Grupy Szturmowe Szarych Szeregów, po wcześniejszym rozpoznaniu i rozplanowaniu działań o kryptonimie Meksyk II, uwolniły z transportu na Pawiak 21 polskich więźniów, w tym Jana Bytnara - Rudego. Była to zarazem pierwsza tak spektakularna akcja uliczna polskiego ruchu oporu.
Jan Bytnar Rudy, jeden z głównych dowódców Szarych Szeregów, został aresztowany przez Gestapo 23 marca 1943 r., po wcześniejszym zatrzymaniu przez Niemców Henryka Osowskiego Heńka. To wydarzenie stało się bezpośrednią przyczyną zaplanowania i realizacji akcji pod Arsenałem. Niemiecka rewizja w mieszkaniu Rudego mogła obciążyć wiele osób, dlatego konieczne było szybkie działanie. Jeszcze tego samego dnia Tadeusz Zawadzki Zośka otrzymał informację, że Rudy trafił do więzienia Pawiak. Opracował zatem wstępny plan ataku, Meksyk I, i zwołał grupę bojową. Akcję jednak odwołano ze względu na brak jej zatwierdzenia przez dowództwo Kedywu.
Rudy po zatrzymaniu był poddawany brutalnym przesłuchaniom, które bezpośrednio zagrażały jego życiu i stwarzały ryzyko dekonspiracji. Kolejną próbę odbicia Bytnara z transportu zaplanowano na 26 marca. W brawurowym ataku miało uczestniczyć 28 członków Grup Szturmowych Szarych Szeregów, zgrupowanych w czterech sekcjach, pod dowództwem Stanisława Broniewskiego Orszy. Plan zakładał przede wszystkim unieruchomienie ciężarówki za pomocą butelek z benzyną. Atakujących mieli ubezpieczać strzelcy uzbrojeni w karabiny stern i granaty. Miejsce akcji było nieprzypadkowe - chodziło o możliwie jak największą odległość od siedziby Gestapo.
Tym razem plan Meksyk II został zatwierdzony przez Kedyw. Po potwierdzeniu, że wśród więźniów przewożonych na przesłuchanie jest Rudy, rozpoczęła się koncentracja sił w rejonie ulic Długiej, Bielańskiej i Nalewki. Szturm nastąpił o godzinie 17:30, a cała akcja i wymiana ognia zakończyła się kwadrans później. Ostatecznie udało się oswobodzić 21 polskich więźniów, w tym Rudego. Po stronie polskiej na miejscu zginęły trzy osoby, w tym jeden z więźniów, a kolejna została zakatowana podczas śledztwa; było też trzech rannych. Bilans strat niemieckich to cztery ofiary śmiertelne i dziewięciu rannych. Cztery dni później - wskutek odniesionych ran - Rudy zmarł. W tym samym dniu zmarł Alek, przyjaciel Rudego, który w czasie odwrotu otrzymał strzał w brzuch.
Przypomnijmy, że akcja pod Arsenałem została upamiętniona przez Aleksandra Kamińskiego w książce Kamienie na szaniec, która jest jedną z lektur obowiązkowych.